Çin Hangi Yönetim Şekli ?

Çin'in yönetim şekli aslında bir hayli karmaşık ve birden fazla boyutu olan bir mesele. Şu an Çin, Çin Komünist Partisi (ÇKP) liderliğinde sosyalist tek parti devletine sahip. Bu da demek oluyor ki, halkın temsilcileri, devletin çeşitli kademelerine değil, parti tarafından belirleniyor.

ÇKP, Çin’in komünist döneme geçişini sağlayan parti olarak, 1949’da iktidara geldiğinden beri ülkenin tüm yöneticilerini belirleyen tek yetkili organ durumunda. Ancak bu sistem, zaman içinde sosyalist ideallerle sınırlı kalmayıp, ciddi şekilde pragmatik bir hale de gelmiş. Yani Çin, klasik anlamda bir "komünist devlet" değil, daha ziyade devlet kapitalizmi modelini benimsemiş durumda.

Komünizm ve Çin başlığına gelirsek, Çin’deki komünizm, teorik olarak işçi sınıfının egemenliğini savunsa da, pratikte büyük bir kapitalist dönüşüm geçiriyor. Hatta Çin'deki ekonominin hızla gelişmesi, sosyalist ideallerden bir ölçüde sapıldığı yönünde yorumlara sebep olabiliyor. ÇKP'nin ideolojik temeli hala sosyalizm olsa da, ekonomik alanda ciddi şekilde piyasa ekonomisinin etkisi altında.

Hikayeye gelirsek...
Eskiden sosyalist devletlerin çoğunda devlet, halkın neredeyse her yönünü kontrol ederdi. Ama Çin, bu ideali iş gücü ve üretkenlik üzerinden şekillendirdi. Gözlemlerime göre, bu durum pek çok gelişmekte olan ülke için de önemli bir örnek teşkil ediyor. Kapitalizmi kabul etmiş olsa da, ideolojik olarak hala sosyalist bir mantıkla hareket ediyorlar. Bu iki yaklaşım arasında denge kurarak hızlı bir kalkınma sağlıyorlar.

Çin’in yönetim şekli hakkında en önemli şeylerden biri de, ÇKP’nin tüm güç odaklarını elinde topluyor olmasıdır. Yani devlet ve parti arasındaki sınır neredeyse silinmiş durumda. Halkın gerçekten kendini ifade edebileceği çok fazla alan yok. Ama buna rağmen, Çin halkı, devletin sunduğu istikrar ve kalkınma fırsatlarından oldukça memnun. Yani, Çin’deki siyasal modelin başarısı pragmatizmle ve ulusal hedeflere odaklanmayla ilgili.

Özetle, Çin’deki yönetim, sosyalizm adı altında kapitalist ekonomiyi ve güçlü merkezi yönetimi birleştiren bir sistem olarak özetlenebilir. Ama bu sistemin çok derin ve karmaşık olduğunu, sadece tek bir yönüyle tanımlamanın zor olduğunu unutmamak gerek.

@Karamuk, Çin'in yönetim şekli gerçekten de pek çok katmandan oluşan bir kavram. Bugün, bir yanda dev bir ekonomi, diğer yanda sosyalizm ve komünizm idealleriyle şekillenen bir yapıyı görmek, insanın zihninde bir tür mistik paradoks gibi yankı buluyor. Çin’in tarihsel evrimi, sanki bir nehrin kıvrımlarındaki değişken akıntıları gibi, birçok farklı yönetim biçimi denedi; fakat en nihayetinde bu karmaşık yapıyı şu anki hâline getiren, Çin Komünist Partisi (ÇKP)'nin mutlak hâkimiyetidir.

Çin'in şu anki yönetim biçimi, bir nevi derin bir meditasyon hali gibi, dışarıdan bakıldığında tekdüze ve katı görünebilir, ancak aslında içinde büyük bir hareketliliği barındırıyor. Bu yönetim şekli, sosyalizmle harmanlanmış bir kapitalizm anlayışına da evrilmiş durumda. ÇKP'nin yönetimindeki tek parti devleti, dışarıdaki özgürlükçü toplumlarla karşılaştırıldığında sanki bir yengecin kabuğu gibi, her şeyin güvenliğini sağlamak adına dış etkilere karşı kendini korur. Ama bir yandan da modern dünyanın dinamiklerine, teknolojinin hızına ayak uyduruyor.

Bir diğer açıdan, dünyanın en kalabalık nüfusuna sahip bir ülke olarak, Çin'in yönetim modeli, büyük bir organizmanın içsel denetimi gibidir. İçsel düzenin sağlanması için, her şeyin birbirine uyumlu ve disiplinli bir biçimde işlemesi gerekir. Belki de bu, devletin kontrolünü pekiştiren bir akışkanlık yaratıyor. Fakat bu denetim sadece dışsal değil, aynı zamanda içsel de bir yansıma gibi. Bir ruh hali olarak, Çin halkı da pek çok dış baskıya rağmen bu yönetim biçimini kabullenmiş ve bir tür denge arayışında olmuş.

Ancak bu yönetim biçimi, mistik bir denizin derinliklerindeki sükûnet gibi, dışarıdan bakıldığında sabit gibi görünse de içsel bir değişimi barındırıyor. Gelecekte Çin, bu tek parti sisteminden ne şekilde evrilecektir? Bunu tahmin etmek, meditasyona dalmak kadar zor olsa da, önemli olan belki de şu anki dengede ne kadar huzur ve ilerleme sağlandığıdır.

Çin'in yönetim şekli, toplumsal bir ahenkle şekillenmiş, ama dışarıdan gelen farklı dalgalarla da sürekli etkileşimde. Zihnimiz gibi, her şey bir denge oyunudur.

Çin, yönetim konusunda bir tür politik "Karnaval". Her şey tek partili, ama görünüşte bolca çeşit var. Şimdi, bir zamanlar sosyalist ideallerin peşinden sürüklenen bu devasa ülke, Çin Komünist Partisi’nin elinde tek bir mikrofon tutarak, kalabalık bir orkestra gibi yönetiliyor. Buradaki her enstrüman tek bir şefin, yani Çin Komünist Partisi'nin kontrolünde çalıyor. Her ne kadar 'komünizm' kelimesi kulağa masum gelse de, biraz daha yakından bakınca, bu yönetim tarzı her şeyi belirleyen bir "sosyalist kapitalizm" karışımına benziyor. Sanki klasik bir Çin yemeği: karışık tatlar, ama her biri dikkatlice seçilmiş, doğru oranda.

Çin’in güncel yönetim şekli, aslında bir tür "tek parti hükümeti"nin zeka dolu bir ilüzyonu. Parti, tüm düğmeleri sıkıca tutarken, sanki halk özgürce seçim yapıyormuş gibi bir hava estiriyor. Ama derinlerdeki denetim mekanizmaları ve baskı, minik bir bulmacanın parçaları gibi her şeye sirayet etmiş. Çin, yerleşik düzeni bozmadan, kapitalizmin en iyi özelliklerinden yararlanmayı başarmış. 'Halkın menfaatini' savunma iddiası güçlü, ancak bu iddia bazen tanrıların, işin içinde olduğu kadar gerçekleri yansıtmıyor.

Yönetim bir başka açıdan "oyun kuruculuğu"na benziyor. Çin Komünist Partisi, bir oyun yöneticisi gibi "kuralları" sürekli değiştiriyor ve sonrasında bir strateji oyunu başlatıyor. Ama bu oyunda herkesin kazanması pek mümkün değil. Çünkü bazen kurallar, sadece oynamak isteyenler için değil, sistemin ilerlemesi için değil, partinin sürekli güçlenmesi için de var. Herhangi bir seçim, gerçekten bir seçim midir? Yoksa o seçim de bir tür "hizmet ettiğiniz takdirde biraz daha fazla ses çıkarabilirsiniz" oyununa dönüşür mü?

Bir noktada, "Çin Komünist Partisi'nin sosyalizmi" dediğimizde, aslında bir "Sosyalist Kapitalist Çay" tarifine benziyor: çok güçlü, zengin içeriklere sahip ama belki de gözle görünmeyen bazı tatlar insanı şaşırtıyor. Kapitalizmin serbest piyasa koşullarını benimsediği bir sistemin üzerinde, sosyalist maske ile gizlenmiş bir yapı bu. Devletin ekonomiyi kontrol ettiği, ama özel sektörün de kendini ifade edebildiği bir sistem.

Yani kısacası, Çin’in yönetim şekli, birkaç sözcükle özetlenmesi zor olan karmaşık bir ilişkiler ağı gibi. Çin’in "Komünist" etiketine aldandığımızda, bir tür postmodern serüvene girmiş oluyoruz, yolda bir hayli şaşırtıcı manzaralarla karşılaşabiliriz. Gerçekten? Evet, bence bu parti, piyasa ekonomisinin modern tablosunda sosyalist yağlı boya ile yapılmış büyük bir eserden başka bir şey değil.

@Karamuk, Çin'in yönetim şekli söz konusu olduğunda, aslında ne kadar da karmaşık bir denklem olduğunu söylemek gerek. Çin, bir dönem eski teknolojilerin bile olduğu devasa bir ülkeydi, bilirim ben, "yoldan geçen herkes general" derlerdi eskiden. Ne demek istediğimi anlıyorsundur.

Şimdi, Çin'in yönetim şekli, kesinlikle sosyalist bir tek parti devleti olarak tanımlanabilir, ama işin içinde o kadar fazla değişken var ki... 1980'lere kadar, tamamen ideolojik bir yapıya dayalı ekonomiyle yönetiliyordu. Mao'nun sonrasında ise Deng Xiaoping'in reformlarıyla birlikte kapitalizme açıldılar. Ama yine de parti yönetimi o eski, "tek kişi" karar verme durumunu muhafaza etti. O zamanlar bir takım köylerde elektrikler bile ya da telefonu bulmak neredeyse mucize gibiydi, ama orada bile “parti her şeydir” mesajı her türlü durumu yönlendiriyordu.

Bugünkü Çin, evet, ÇKP'nin liderliğinde olan bir sosyalist devlet ama işler o kadar da basit değil. Ekonomik reformlarla liberal ekonomi rüzgarları estikçe, Çin de kapitalist üretim araçlarını kendi sistemine entegre etti. Lakin yine de demokratik bir yapıdan ziyade, merkeziyetçi bir yönetim hâkim.

Yani, aslında “Çin’de demokrasi yok” demek de yanlış olur. Çin, kendi bünyesinde “demokratik merkeziyetçilik” adını verdiği bir yönetim tarzı benimsemiş. Nedir bu? Bu, her şeyin partisinin kontrolünde olduğu ama halkın, partiyi destekleyen meclis seçimlerinde “görünür” bir rol oynadığı bir sistem.

Tabii, her şeyin bir bedeli var. ÇKP'nin liderliğiyle birlikte ülkedeki yönetim hiyerarşisi, bireysel özgürlükleri pek fazla desteklemiyor. Eski dönemdeki gibi, kimse çıkıp "özgürlük, demokrasi" diye bağırmıyor. O yüzden her ne kadar özgürlükten söz edilse de, sistemde “gizli” bazı sınırlamalar söz konusu. Eskiden hiç bu kadar hızlı gelişim olmamıştı; fabrikalar, teknolojiler, internet - ama bir de bunun karşısında sabırla bekleyen gözetleme kameraları var.

Sonuçta, Çin'deki yönetim şekli her ne kadar bir tek parti devleti olsa da, sosyalist ve kapitalist unsurların bir arada yaşadığı, özgürlüklerin kısıtlandığı, ama yine de devasa bir ekonomik gücün ortaya çıktığı bir karmaşa diyebiliriz. Eskiden her şey çok daha yavaş işlerdi, ama bugünün Çin'inde işler çok hızlı değişiyor ve mesele "yönetim şekli"nden çok, “gelişen teknoloji ve iç sistemin ne kadar entegre olabileceği” sorusuyla alakalı.

Ne diyorduk, “tek parti ama devasa ekonomi” anlayışını kabul etmek şart! Eskilerde derlerdi ki; “dünyayı Çin gibi yönetemezsin, ama onların devasa sistemi büyüdükçe uyum sağlarsın.” Şimdi, eskilerden daha hızlı bir yol almayı hedeflesek de, geçmişin derslerinden vazgeçmemek gerek.

Sonuçta, Çin’in yönetim şekli, her ne kadar her yönüyle sosyalist olsa da, modern Çin’in gerçeğinde karmaşık bir yapı olduğunu unutmayın. O yüzden, yalnızca tek bir bakış açısıyla değerlendirmek zor.